Pitoń Józef

Matura 1951 rok.

Urodzony 1 VIII 1932 r. w Kościelisku, w rodzinie góralskiej. W 1946 roku ukończył szkołę powszechną, w 1951 zdał maturę w zakopiańskim Liceum Ogólnokształcącym. W roku 1956 ukończył studia w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego w Krakowie, uzyskując tytuł magistra oraz stopień podporucznika. W 1954 roku został instruktorem narciarskim. W latach 1958-1969 pracował w Wojskowym Ośrodku Szkoleniowo- Kondycyjnym na Groniku w Zakopanem. W 1964 roku został przewodnikiem tatrzańskim, w latach 1967-1990 był aktywnym ratownikiem GOPR. W roku 1957 został członkiem Związku Podhalan. Od 1969 do 1986 roku pracował jako magister rehabilitacji w Specjalistycznym Zespole Rehabilitacyjno-Ortopedycznym Dzieci i Młodzieży w Zakopanem.

Jest nestorem podhalańskich regionalistów, zaangażowanym (w większym lub mniejszym stopniu) w większość przedsięwzięć regionalnych na terenie Podhala. Jest nauczycielem i wzorem całej rzeszy regionalistów.

Opis dokonań:

Józef Pitoń był członkiem regionalnych zespołach góralskich:

– Zespół “Twórczość” w Kościelisku (1952-1953);

– Góralski Zespół Studencki w Krakowie (1953-59) – współzałożyciel i członek;

– Zespół Regionalny im .Klimka Bachledy w Zakopanem (1957- 1997) – członek i kierownik artystyczny (1970-1997); W okresie, kiedy był kierownikiem artystycznym zespół zdobył 4 Złote i 2 Srebrne Ciupagi na Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem.

Pracował także z zespołami:

– zespół regionalny przy Szkole Budowlanej w Zakopanem (1964-1965) – instruktor;

– Zespół “Turnie” (działający przy Zakładach Włókienniczo -Odzieżowych w Zakopanem) – kierownik (1968-1970);

– Zespół Regionalny im. Bartusia Obrochty w Zakopanem (1964-1966) – instruktor;

– Zespół “Polaniorze” z Kościeliska (2010) – instruktor;

Jako instruktor tańca I kategorii (od 1968) prowadził naukę tańca i śpiewu góralskiego, zarówno w ramach zespołów regionalnych (w tym w/w), jak i na licznych kursach, m. im. dla polonijnych zespołów folklorystycznych w Lublinie, Nowym Sączu, Krośnie, Opolu. Uczył tańca, śpiewu i gwary zespoły”Karliki”i“Wieliczka” z Francji. Przez dwa lata pracował w zespole góralskim w Chicago.

Pracując w zespołach góralskich przygotował wiele przedstawień i widowisk regionalnych oraz sztuk teatralnych.

Część z nich, mimo oparcia na ludowej tradycji, zwyczajach i obrzędach, była jego autorskim pomysłem (np. “Wesele”, “Na holi”, “Nomowiny”, “Godni cas”, “Na odpuście”).

Reżyserował regionalne sztuki teatralne, między innymi autorstwa Juliana Reimschűssela – “Piekielnica”, “Klimek Bachleda” (kilkakrotnie i z różnymi zespołami). We wszystkich brał czynny udział jako aktor.

Brał udział, a później także parokrotnie reżyserował pierwszą “operę góralską” Juliana Reimschűssela “Jadwisia spod regli”. Objął kierownictwo artystyczne “opery góralskiej” Jan Paweł II na Podhalu (premiera w 2011).

Współpracował z Towarzystwem Miłośników Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Zakopanem grając w przygotowywanych przez nie sztukach (m. in.”Lykorz z nieswojej woli”).

Józef Pitoń od wielu lat uczestniczy w pracach komisji oceniających konkursów i przeglądów folklorystycznych, w tym:

– jury Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem (1997-2010);

– Przeglądu Par Tanecznych i Tańca Zbójnickiego w ramach Karnawału Góralskiego w Bukowinie Tatrzańskiej (od 1997 do chwili obecnej);

– konkursu “Akademicka Nitra” w Nitrze na Słowacji;

– licznych konkursów gwarowych, śpiewu i tańca na trenie Podhala, przeglądów zespołów regionalnych, młodych tancerzy, recytatorów – organizowanych przez Gminne Ośrodki Kultury (m. in. w Poroninie, Kościelisku, Białym Dunajcu), zakopiańskie Centrum Kultury “Jutrzenka” oraz inne ośrodki.

Józef Pitoń wielokrotnie sam brał udział w konkursach tanecznych i gwarowych, zdobywając liczne nagrody i wyróżnienia.

Między innymi od 1969 roku regularnie brał udział w Konkursie Gawędziarzy, Instrumentalistów i Śpiewaków Ludowych w ramach Sabałowych Bajań w Bukowinie Tatrzańskiej, zdobywając ponad 20 nagród głównych – “Złotych Spinek” (za swoje gawędy). W 1976 r. zdobył “Taneczny Krąg” – nagrodę główną w Ogólnopolskim Konkursie Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie, wyróżniany był wielokrotnie na wspomnianym już konkursie w Bukowinie Tatrzańskiej.

Od wielu lat zajmuje się gwarową twórczością literacką. Prezentował ją najpierw na konkursach, prelekcjach oraz okazjonalnie drukował w lokalnej prasie. W 1987 roku został przyjęty do Stowarzyszenia Twórców Ludowych (jako pisarz). Od 1997 roku jego gawędy ukazują się w formie książkowej. Jest autorem 8 pisanych gwarą zbiorów gawęd o tematyce podhalańskiej: “Moje bajdy” (Kraków 1997), “Naski świat” (Kraków 1999, wyd. II poszerzone Kraków 2005), “Holni ludzie” (Kraków 2000), “Lecom roki” (Kraków 2002), “Holne bajdy” (Kraków 2002), “Zbójnickie sprawy” (Kraków 2005), “Drzewiej i dziś” (Rabka Zdrój 2010), “W niebie i na ziemi” (Rabka Zdrój 2013), oraz wspomnień “Kościelisko jakie pamiętam” (nakładem własnym 2014) i “Mój żywot marny” (Koszalin 2016).

Józef Pitoń brał udział w filmach związanych z regionem Podhala, przy niektórych z nich udzielał także konsultacji merytorycznych.

Grał w filmach fabularnych i serialach telewizyjnych: “Trzecia granica” (1975), “Ród Gąsieniców” (1979, premiera 1981), “Harnasie” (1987), “Yyyreek! Kosmiczna nominacja” (2002), “Janosik. Prawdziwa historia” (2009).

Poświęcony mu został telewizyjny film-widowisko “Pitoniowe bajdy” (reż. Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka, 2007). Pojawiał się w filmach edukacyjnych i dokumentalnych w/w autorów, m. in. “Sabała” (1994), “Ujek . Józef Krzeptowski” (1996), “Ciesyły mnie hole od małego” (1996), “Opowieść o Jaśku Karpielu Bułecce” (2005), “Tatrzańskie sacrum” (1997), a także w filmie niemieckiej telewizji ZDF “Muzik und Tanz der Goralen” (1980), widowisku telewizyjnym “Kolędy spod regli” (TVP Kraków 1993) oraz innych licznych audycjach radiowych i programach telewizyjnych promujących region.

Od lat 60-tych prowadził pogadanki regionalne na obozach, w szkołach, pensjonatach. Nadal bierze czynny udział w prelekcjach, odczytach, posiadach poświęconych tematyce regionalnej na Podhalu oraz poza jego granicami (m. in. na Pomorzu). Uczestniczy w życiu kulturalnym Podhala jako konsultant, prowadzący warsztaty, gawędziarz oraz osoba posiadająca autorytet wśród społeczności lokalnej.

Odznaczenia i nagrody:

Odznaka Zasłużony Działacz Kultury – 1977

Zasłużony dla Miasta Zakopane

Zasłużony dla Ziemi Krakowskiej

Zasłużony Członek Związku Podhalan

Złoty Krzyż Zasługi – 1992

Medal 25-lecia MFFZG – 1993

Członek Honorowy Związku Podhalan – 1996

Medal i nagroda im. Oskara Kolberga – 2004

Dyplom Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za szczególne zasługi w upowszechnianiu kultury ludowej – 2006

Nagroda jubileuszowa MFFZG w Zakopanem – 2008

Marka Tatrzańska – 2008

Nagroda Burmistrza Miasta Zakopane – 2008

Srebrny medal “Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2011

Medal “Przyjaciel Ziem Górskich” – 2013

Nagroda Województwa Małopolskiego Im. Romana Reinfussa – 2016

Liczne dyplomy uznania, medale i nagrody jubileuszowe od zespołów, w których działał (“Skalni”, “Klimka Bachledy”, “Bartusia Obrochty”), organizatorów imprez regionalnych (Karnawału Góralskiego, Sabałowych Bajań i innych), Związku Podhalan (m. in. medal z okazji Światowego Zjazdu Górali Polskich, 2000, medal z podziękowaniem za operę o Janie Pawle II, 2011), podhalańskich gmin (np. Kościelisko, 2009) i innych organizacji.